W XVIII wieku produkcja atramentu, znanego wtedy jako inkaust, była umiejętnością powszechnie praktykowaną, zwłaszcza wśród osób zajmujących się pisarstwem. Starodruk „Sztuka Pisania w Trzech Rozdziałach” autorstwa Dominika Gabriela Szybińskiego z 1781 roku szczegółowo opisuje receptury i procesy związane z wytwarzaniem atramentu. W tym wpisie znajdziecie charakterystykę tego procesu oraz współczesne interpretacje przepisów.

XVIII-wieczne receptury i procesy wytwarzania atramentu

Składniki podstawowe

Atrament w XVIII wieku tworzono głównie z naturalnych składników. Kluczowymi komponentami były galasy dębowe (zawierające taniny), siarczan żelaza (zielony witriol) oraz guma arabska. Galasy były zbierane z dębów, a następnie suszone i mielone. Woda była podstawowym rozpuszczalnikiem, a czasami dodawano również niewielkie ilości octu lub wina dla stabilizacji.

Proces przygotowania

Galasy należało zmielić na drobny proszek i zalać wodą. Następnie mieszaninę gotowano przez kilka godzin, aby wyekstrahować taniny. Do wywaru dodawano siarczan żelaza, co powodowało reakcję chemiczną i powstawanie ciemnego koloru. Na końcu do mieszanki dodawano gumę arabską, która pełniła rolę zagęszczacza i stabilizatora, zapobiegając rozlewaniu się atramentu na papierze.

Rodzaje atramentów

Atrament czarny był najczęściej używany do codziennego pisania i dokumentów urzędowych. Atramenty kolorowe, takie jak czerwony czy niebieski, powstawały poprzez dodanie barwników naturalnych (np. koszenili dla czerwieni lub indygo dla błękitu).

Uwspółcześnione przepisy na atramenty różnego koloru

Dzięki współczesnym technikom można odtworzyć historyczne receptury w bardziej dostępny sposób. Choć część składników może wydawać się nietypowa, w dobie Internetu można je zamówić lub wykonać własnoręcznie. Przykładowo siarczan żelaza to produkt stosowany w ogrodnictwie. Kryształy siarczanu żelaza można także wyhodować samodzielnie przy pomocy stosunkowo prostych składników, jednak to byłby już raczej temat na oddzielny wpis (dajcie znać w komentarzach czy taki artykuł byłby interesujący).

W przypadku barwników do atramentów jak koszenila czy indygo, również można posiłkować się zakupami w Internecie bądź najzwyczajniej poeksperymentować w duchu XVIII-wiecznych alchemików.

Atrament czarny

• Składniki:
  • 10 g galasów dębowych (lub taniny w proszku)
  • 5 g siarczanu żelaza
  • 2 g gumy arabskiej
  • 100 ml wody
• Sposób przygotowania:
  • Zmiel galasy na drobny proszek.
  • Zagotuj wodę i dodaj galasy, gotując przez około godzinę.
  • Po ostygnięciu przecedź wywar przez gazę.
  • Dodaj siarczan żelaza i gumę arabską, mieszając aż do całkowitego rozpuszczenia.

Atrament czerwony

• Składniki:
  • 5 g koszenili
  • 5 ml octu
  • 2 g gumy arabskiej
  • 100 ml wody
• Sposób przygotowania:
  • Gotuj koszenilę z wodą i octem przez około godzinę.
  • Przecedź wywar i dodaj gumę arabską.

Atrament niebieski

• Składniki:
  • 5 g indygo
  • Mała szczypta sody oczyszczonej
  • 2 g gumy arabskiej
  • 100 ml wody
• Sposób przygotowania:
  • Rozpuść indygo w wodzie z dodatkiem sody oczyszczonej.
  • Dodaj gumę arabską i dokładnie wymieszaj.

Podsumowanie

Produkcja atramentu w XVIII wieku była procesem wymagającym wiedzy chemicznej oraz dostępu do odpowiednich surowców. Dzięki starannie opracowanym recepturom można było uzyskać wysokiej jakości inkaust o trwałym kolorze i dobrej konsystencji. Współcześnie możliwe jest odtworzenie tych historycznych przepisów przy użyciu łatwo dostępnych składników, co pozwala na zachowanie tradycji kaligraficznych tamtej epoki.

Jeśli z powodzeniem odtworzycie jeden z przepisów podanych w tym artykule, przetestujcie rezultat na arkuszu z naszego generatora i pochwalcie się rezultatem w komentarzach. Zapewne dla pełnego efektu przyda się także odpowiednio zacięte ptasie pióro, na szczęście jak to zrobić dowiecie się z tego lub tego wpisu. Powodzenia!